Paradoks Giffena to zjawisko ekonomiczne, które polega na zmianie zachowań konsumentów w odpowiedzi na wzrost cen określonego dobra podstawowego. W przeciwieństwie do typowych reakcji konsumentów na wzrost cen, paradoks Giffena mówi o tym, że popyt na to dobro rośnie wraz ze wzrostem jego ceny.
Paradoks ten został po raz pierwszy opisany przez szkockiego ekonomistę Roberta Giffena w 1892 roku, który zauważył tę nietypową reakcję konsumentów na zmiany cen dobra podstawowego. Choć jest to rzadkie zjawisko, paradoks Giffena stanowi wyzwanie dla ekonomistów i przekracza typowe założenia praw ekonomii.
Przyczyny paradoksu Giffena
Jednym z głównych czynników wpływających na występowanie paradoksu Giffena jest niska elastyczność dochodu konsumentów. W przypadku dóbr podstawowych, które stanowią znaczącą część budżetu konsumenta, wzrost cen tych dóbr powoduje, że konsument musi wydać większą część swojego dochodu na ich zakup. W rezultacie, konsument jest zmuszony oszczędzać na innych dobrach, które wcześniej zakupował.
Drugim czynnikiem wpływającym na paradoks Giffena jest brak alternatywnych dóbr. W przypadku dóbr podstawowych, które są niezbędne do przetrwania lub spełnienia podstawowych potrzeb, konsument nie ma możliwości zastąpienia ich innym dobrem o niższej cenie. Kiedy cena dobra podstawowego rośnie, a konsument nie ma możliwości wyboru tańszych alternatyw, jest zmuszony kontynuować zakup tego dobra, nawet jeśli jest ono droższe.
Przykłady i kontrowersje
Przykłady paradoksu Giffena są rzadkie i trudne do zidentyfikowania w rzeczywistości, ponieważ większość dóbr podlega zasadzie „zanikającego prawidłowościowego zastępstwa” – jeśli cena jednego dobra rośnie, konsument znajduje zamiennik o niższej cenie. Jednak istnieją pewne przykłady, które sugerują występowanie paradoksu Giffena.
Jednym z najczęściej przytaczanych przykładów jest ziemniak w Irlandii w czasach Wielkiego Głodu w XIX wieku. Wówczas ceny ziemniaków gwałtownie wzrosły, co spowodowało, że ludność irlandzka była zmuszona kupować większą ilość ziemniaków, kosztem innych, tańszych produktów. Ziemniaki były jednym z podstawowych składników diety i ich brak prowadził do głodu. Ten przykład sugeruje, że rosnąca cena ziemniaków zmuszała ludzi do koncentracji na jednym podstawowym produkcie, co przyczyniało się do wzrostu popytu.
Kontrowersje wokół paradoksu Giffena wynikają z rzadkości tego zjawiska i trudności w jego dokładnej identyfikacji w różnych kontekstach. Niektórzy ekonomiści twierdzą, że przykłady paradoksu Giffena można wytłumaczyć innymi czynnikami, takimi jak brak alternatywnych dóbr lub zmiany preferencji konsumentów. Ponadto, paradoks Giffena jest często omawiany jako wyjątek od zasad ekonomii, a nie jako powszechne zjawisko.